Các tỉnh vùng Đông Nam Bộ bao gồm Thành phố Hồ Chí Minh và 5 tỉnh: Tây Ninh, Bình Phước, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa-Vũng Tàu. Có diện tích hơn 23.560 km2, dân số hơn 18,7 triệu người (năm 2021, chiếm 19% dân số VN ), đóng góp 32% GDP của cả nước.
Khu vực Đông Nam Bộ mang những đặc trưng có khí hậu cận xích đạo, nền nhiệt cao quanh năm. Thời tiết ở khu vực này hầu như không có sự thay đổi nhiều trong năm. Người ta chỉ có thể cảm nhận sự phân hóa sâu sắc giữa 2 mùa mưa - khô. Khu vực Đông Nam Bộ có khí hậu tương đối điều hòa và ít xảy ra các thiên tai.
Đông Nam Bộ là vùng có nhiều điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên để phát triển kinh tế một cách nhanh chóng. Từ về địa hình, đất đai, khí hậu, sông ngòi, rừng, biển hay là các nguồn tài nguyên khoáng sản khác.
Đầu tiên là những thuận lợi được thể hiện ở địa hình của vùng Đông Nam Bộ:
Địa hình của Đông Nam Bộ với đồi núi thấp, bề mặt thoải, độ cao giảm dần từ tây bắc xuống đông. Địa hình của Đông Nam Bộ chủ yếu là bán bình nguyên, trung du và đồi núi thấp dưới 1000m so với mực nước biển, và địa hình thấp dần từ Tây Ninh ra biển Đông. Với một địa hình thấp và mặt thoải như vậy thì rất thuận lợi trong xây dựng.
Đặc điểm thứ hai đó là về đất đai. Đất đai ở khu vực Đông Nam Bộ thì chủ yếu là đất xám, ba dan thích hợp cho trồng các loại cây như là thuốc lá, trè, cà phê, ca cao, ...
Khí hậu của Đông Nam Bộ: Do nằm ở phía Nám cho nên vùng Đông Nam Bộ của nước ta khá là giáp xích đạo, bởi vậy mà khí hậu là khí hậu cận gió mùa xích đạo, nóng ẩm quanh năm. Bởi vậy mà rất thích hợp cho việc trồng trọt cả bốn mùa.
Sông ngòi: Sông ở Vùng Đông Nam Bộ thì có sông Đồng Nai đây là con sông khá lớn, tại đây có thể phát triển du lịch sông nước, nuôi trồng thủy sản nước ngọt. Bên cạnh đó thì con sông này cung cấp nguồn nước lớn cho sản xuất và sinh hoạt cho con người nơi đây.
Tài nguyên rừng: Thì ở vùng Đông Nam Bộ thì chúng ta thường hay biết đến với khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ của thành phố Hồ Chí Minh, hay là Vườn quốc gia Cát Tiên ở Đồng Nai. Tuy diện tích rừng nơi đây không lớn nhưng cũng là điều kiện để phát triển du lịch sinh thái hay là có nguồn gỗ để cung cấp cho khu công nghiệp làm giấy, ...
Tài nguyên biển: Một thế mạnh kinh tế khá lớn của nước ta là các tỉnh thành giáp biển khá là nhiều cho nên cái tiềm lực phát triển kinh tế biển từ đó cũng phát triển mạnh. Đông Nam Bộ là một vùng giáp biển cho nên nơi đây có nhiều thủy hải sản và có ngư trường rộng. Đông nam Bộ gần với ngư trường Ninh Thuận - Bình Thuận - Bà Rịa Vũng Tàu và ngư trường Cà Mau- Kiên Giang. Việc giáp biển như vậy thì Đông Nam Bộ có điều kiện để phát triển cảng biển, du lịch biển hay là giao lưu với các nước trong khu vực biển Đông.
Tài nguyên khoáng sản: Tài nguyên khoáng sản của vùng Đông Nam Bộ như là dầu khí trên vùng thềm lục địa, sét, cao lanh, ...
Những khó khăn về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Đông Nam Bộ mà ta có thể nói đến như là:
Địa hình vùng Đông Nam Bộ bị chia cắt mạnh bởi hệ thống sông, mặc dù địa hình khá bằng phẳng nhưng lại bị chia cắt, cũng là yếu tố gây khó khăn cho quy hoạch phát triển kinh tế. Bên cạnh đó thì do địa hình thấp nên đất nơi đây thường xuyên bị nhiễm mặn nhiễm phèn. Nên nơi đây cần thau chua rửa mặn hàng năm.
Một khó khăn nữa về tài nguyên thiên nhiên của vùng Đông Nam Bộ đó là khoảng sản nơi đây khá ít. Rừng thì chiếm tỉ lệ ít. Khí hậu hai mùa rõ rệt, mùa mưa và mùa khô, gây ra khó khăn trong sinh hoạt và sản xuất của người dân.
Đầu tiên thì chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu những điểm thuận lợi về kinh tế xã hội dân cư của vùng Đông Nam Bộ như sau:
Đông Nam Bộ là vùng được biết đến là nơi có dân số đông, mật độ dân số nơi đây khá là cao. Theo số liệu thống kê năm 2021 của tổng cục thống kê Việt Nam, tổng dân số của vùng Đông Nam Bộ là 18.719.266 người, diện tích là 23.560,6 km2, từ đó mật độ dân số bình quan nơi đây là 795 người/ Km2 , chiếm 19,1% dân số của cả nước. Với dân số đông như vậy thì vùng Đông Nam Bộ có một nguồn lao động khá dồi dào. Với nguồn lao động như vậy thì đây là một thị trường để thu hút các nhà đầu tư lớn đến với nơi đây. Thị trường hàng hóa cũng theo đó mà trở nên phát triển hơn.
Ngoài dân số đông, thị trường rộng lớn năng động thì nơi đây còn có cơ sở hạn tầng giao thông vận tải, thông tin liên lạc phát triển bậc nhất. Bởi nền kinh tế phát triển theo đó mà nhu cầu cũng như là khả năng chi trả cho các dịch vụ nơi đây cũng cao hơn so với những địa bàn khác của cả nước.
Kinh tế nơi đây phát triển cả về công nghiệp, nông nghiệp hay là về du lịch. Trong công nghiệp thì nơi đây phát triển một số ngành như dầu khí, điện, điện tử, công nghiệp nhẹ, sản xuất hàng tiêu dùng... Các trung tâm công nghiệp lớn ở Thành Phố Hồ Chí Minh, Biên Hòa, Vũng Tàu, ... chiếm đến 50% giá trị sản xuất công nghiệp toàn vùng và chiếm tỉ trọng cao. Nông nghiệp thì phát triển trồng cây lâu năm, chăn nuôi gia súc gia cầm hay là thủy sản cũng khá phát triển bởi có nhiều điều kiện thuận lợi về tự nhiên nguồn thức ăn hay là khí hậu. Du lịch thì Đông Nam Bộ phát triển du lịch sinh thái và du lịch biển.
Trong những năm qua thì Đông Nam Bộ luôn luôn tích cực trong xây dựng phát triển kinh tế của nơi đây. Hoàn thiện cơ sở hạ tầng, giao thông vận tải một cách tốt nhất, các dịch vụ ngày một hoàn thiện hơn để đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người dân. Tích cực đổi mới tư duy tầm nhìn, phát huy hơn nữa sự năng động, sáng tạo trong chỉ đạo điều hành phát triển kinh tế địa phương. Huy động tối đa các nguồn lực cho phát triển kinh tế vùng, trong đó xác định lấy nội lực là cơ bản, chiến lược lâu dài quyết định, kết hợp một cách hài hòa các yếu tố với nhau để phát triển kinh tế.
Tầm nhìn phát triển đến năm 2045 thì "Đông Nam Bộ trở thành vùng phát triển, có tiềm lực kinh tế mạnh, cơ cấu kinh tế hiện đại; trung tâm khoa học- công nghệ và đổi mới sáng tạo, công nghiệp, công nghệ cao, logictics và trung tâm tài chính quốc tế thuộc nhóm đầu tư của khu vực và thế giới; kết cấu hạ tầng hiện đại, đồng bộ. Phát triển hài hòa giữa kinh tế với văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường và bảo đảm quốc phòng, an ninh; có chất lượng cuộc sống cao, có trình độ y tế giáo dục đúng đầu nhóm Đông Nam Á".
Bên cạnh những thuận lợi to lớn về kinh tế xã hội cũng như những định hướng phát triển của Đông Nam Bộ như trên thì nơi đây cũng còn tiềm ẩn nhiều khó khăn. Đôi khi những mặt thuận lợi lại luôn luôn đi kèm với những khó khăn:
Khó khăn đầu tiên mà chúng ta có thể nhìn thấy đó là nơi đây có mật độ dân số khá cao, bên cạnh cung cấp nguồn nhân lực lơn thì việc mà người lao động từ nơi khác kéo đến nơi đây thì nó sẽ gây sức ép đối với nền kinh tế của vùng Đông Nam Bộ, theo đó cơ chế giải quyết việc làm cần được quan tâm và triển khai một cách nhanh chóng. Theo đó mật độ dân số cao thì cũng gây khó khăn cho việc giải quyết các vấn đề có liên quan đến nhà ở, y tế giáo dục, ... từ đó cũng chịu nhiều sức ép lớn. Tốc độ phát triển kinh tế nhanh cũng dẫn đến nguy cơ phân hóa giàu nghèo, chênh lệch mức sống khá lớn.
Việc tập trung dân số đông như vậy còn đặt là một dấu hỏi rất lớn trong việc xử lý rác thải sinh hoạt của người dân sao cho hạn chế ô nhiễm môi trường nhất. Mật độ dân số cao, thì dĩ nhiên là lượng rác thải nơi đây sẽ lớn. Rác thải ở các khu công nghiệp và rác thải sinh hoạt nhiều thì nguy cơ ô nhiễm môi trường cũng tăng cao. Đây là một trong những vấn đề mà cơ quan có thẩm quyền liên quan cần có những giải pháp đưa ra nhanh chóng và hiệu quả nhất có thể.
Như vậy thì ta có thể đưa ra kết luận đó là Đông Nam Bộ là vùng có nền kinh tế khá phát triển tuy nhiên là song song với sự phát triển đó thì khu vực Đông Nam Bộ cũng còn tồn tại những khó khăn trong điều kiện tự nhiên cũng như là điều kiện kinh tế xã hội. Những thuận lợi thì sẽ luôn luôn đi kèm song song với những hạn chế.
